2024-cü ilin əvvəlində Qırğızıstan hakimiyyəti yerli mediaya qarşı indiyədək görünməmiş hücuma keçib. 16 yanvarda ölkənin ən tanınmış araşdırma layihələrindən olan “Temirov Live”ın redaksiyasında və jurnalistlərin evlərində axtarışlar dalğası başlayıb. Avadanlıqlar müsadirə edilib və 11 jurnalist həbs olunaraq təcridxanaya göndərilib.
Sizə də nəyisə xatırladır? Təbii ki, xatırladır. Araşdırma yazıları dərc edən “Abzas Media”nın direktoru Ülvi Həsənli 2023-cü il 20 noyabr sabahı hava limanında saxlanılır, həm evində, həm də “Abzas Media”nın ofisində axtarış aparılır. Sonrakı günlərdə isə o, baş redaktor və medianın digər 4 əməkdaşı saxlanılacaq, hökumətin nəzarətində olan medialar isə “Abzas” barədə qarayaxma kampaniyasına başlayacaqdı.
Müstəqil mediaya təzyiq: Qırğızıstan nümunəsi
“Kloop Media”nın ləğv edilmə tələbi
2023-cü ilin 22 avqustunda Bişkek şəhər prokurorluğu “Kloop Media”nın ləğvi ilə bağlı vəsatət qaldırıb. Əsaslandırma isə fondun nizamnaməsində media fəaliyyətinin qeyd edilməməsi göstərilib. Qaldırılan iddiada həmçinin o da qeyd edilib ki, “Kloop”un işlədiyi mövzular hakimiyyətin ünvanına “sərt tənqid”dən ibarətdir, ictimaiyyəti ruhdan salır və inqilabı qızışdırmağa yönəlib.
“Kloop” isə iddiaları rədd edib, əsassız adlandırıb və hakimiyyətin jurnalistlərə, mediaya və hüquq müdafiəçilərinə qarşı repressiyasının yeni böyük dalğası hesab edib.
“Klopp Media” nədir?
“Kloop” 2007-ci ildə təsis edilən, araşdırma platformasıdır. “Kloop” Qırğızıstanda baş verən ən mühüm hadisələri yazan, bunu operativ və balanslı şəkildə həyata keçirməyə çalışan media orqanıdır. Sayt hesabatlar, araşdırmalar, qrafika və videolar vasitəsilə insan hekayələri danışır.
Sadır Japarov “Kloop”a niyə nifrət edir?
Bişkek şəhər prokurorluğunun “Kloop”un ləğvi ilə bağlı vəsatət qaldırdığı gün medianın saytında həm Qırğızıstan prezidenti Sadır Japarovun, həm də Dövlət Dumasının rəhbərinin qohumlarının Qırğızıstanda İspaniyanın “Barselona” futbol klubuna bağlı futbol akademiyasının tikintisi ilə bağlı araşdırma dərc edilib.
Bu araşdırmadan 4 gün sonra prezident Sadır Japarov “Kloop Media”nı kəskin tənqid edib və medianın “qırğız xalqına fayda yox, yalnız zərər gətirdiyini” bildirib.
“24.kg”a qarşı “müharibə təbliğatı” ittihamı
2024-cü ilin 15 yanvarı. Qırğızıstan Milli Təhlükəsizlik Dövlət Komitəsinin əməkdaşları “24.kg”ın ofisində axtarış aparır, avadanlıqları müsadirə edir, saytın direktoru Asel Otorbayevanı və baş redaktorları Maxinur Niyazova və Anton Lyarı saxlayır.
Sayta qarşı “müharibə təbliğatı” maddəsi ilə cinayət işi açıldığı bildirilsə də təfərrüatlar açıqlanmır. “24.kg”ın ofisi möhürlənir. Sonradan azad edilsələr də Otorbayeva, Niyazova və Lymar iş üzrə şahid qismində təxminən 45 dəqiqə dindirilir.
Saytın ofisindəki axtarış zamanı kompyuterlər və sənədlər götürülüb. Axtarış zamanı içəri heç kim buraxılmayıb.
“24.kg” nədir?
2006-cı ildə təsis edilən internet jurnal Qırğızıstanın ilk müstəqil medialarından biridir.
“Temirov Live”ə qarşı “kütləvi iğtişaşlara çağırış” ittihamı
Qırğızıstanda jurnalistlərə qaşı başlanan repressiya dalğasının ən ağırını “Temirov Live” redaksiyası yaşayıb. Saytın keçmiş və indiki əməkdaşları da daxil olmaqla ümumilikdə 11 jurnalisti saxlanılıb.
Jurnalistlər Qırğızıstan Cinayət Məcəlləsinin 278.3-cü, kütləvi iğtişaşlara çağırış maddəsi ilə ittiham olunur.
Bu maddə ilə jurnalistləri 5 ildən 8 ilədək həbs gözləyir.
“Temirov Live” nədir?
“Temirov Live” Qırğızıstanın ən tanınmış araşdırma layihələrindən biridir. Onların “YouTube” kanalının 111 mindən çox izləyicisi var. Araşdırmaları isə yüz minlərlə adam izləyir.
Qırğızıstanın avtoritarlaşması
Dünənə qədər Qırğızıstan Mərkəzi Asiyanın yeganə demokratik ölkəsi hesab edilirdi. Qonşuluğundakı avtoritar ölkələrdən fərqli olaraq Qırğızıstanda rəqabətli seçkilər də var idi, müstəqil media da var idi, gender bərabərliyi müdafiəçiləri də.
Ölkədəki demokratik vəziyyət Sadır Japarovun prezident seçilməsi ilə pisə doğru dəyişməyə başladı.
O, birinci növbədə medianı sıradan çıxarmaqda qərarlı idi. Bu təzyiqlər ölkənin Dünya Mətbuat Azadlığı İndeksində inanılmaz dərəcədə geriləməsinə gətirib çıxardı.
2022-ci ildə “Sərhədsiz Reportyor” hüquq müdafiə təşkilatının yayımladığı indeksdə ölkə 72-ci yerdə idi. Onla qonşu pillələri isə Yaponiya və Seneqal tuturdu.
2023-cü ildə isə vəziyyət kəskin dəyişdi. Qırğızıstan artıq 122-ci yerdədir. Onun yanında Nigeriya dayanır. Daha 30 pillə geriləmək Qırğızıstanı Azərbaycanla eyni yerə gətirəcək.
Japarov düşünür: Daha qəddar necə ola bilərəm?
Həbs edilənlər “Temirov Live” redaksiyasının yalnız bir hissədir. Hökumətin ən ağır mübarizəsi saytın təsisçisi Bolat Temirovla olub. Bolat bu saytda çox məhrumiyyətlər yaşayıb. Şantaj edilib, döyülüb, saxlanılıb və ən nəhayət vətəndaşlıqdan çıxarılaraq Rusiyaya deportasiya edilib.
Hökumətin əli Bolat Temirova çatmır. O, Avropa ölkələrindən birindədir. Lakin onun həyat yoldaşı və saytın direktoru Məhəbbət Tajibek Qırğızıstanda idi. Hazırda o da həbsdə olan jurnalistlərdən biridir.
İndi isə onların ailəsini daha ağır cəza gözləyir. Əgər Məhəbbət bir az daha müqavimət göstərsə onların 11 yaşlı övladı uşaq evinə göndəriləcək.
Müstəqil mediaya təzyiq: Azərbaycan nümunəsi
Abzas Media
Direktor, direktor müavini, baş redaktor və 3 jurnalist saxlanılıb
Onlara qarşı qaçaqmalçılıq ittihamı ilə cinayət işi açılıb
6 nəfərin hamısı istintaq müddətini həbsdə keçirir
Ofisdə axtarış baş tutub, 40 min avro pul “tapılıb”
Toplum TV
Təsisçi və videoredaktor saxlanılıb
Ofisdə axtarış aparılıb, möhürlənib
Kanalın instagram və YouTube hesabları ələ keçirilib
YouTube hesabı tamamilə dağıdılıb və 5 mindən artıq video silinib
Saytın təsisçisi Ələsgər Məmmədlinin evindən 7 200 avro “tapılıb”
Saxlanılanlar istintaq müddətini həbsdə keçirir
Kanal 13 İnternet Televiziyası
Kanalın rəhbəri Əziz Orucovun evində axtarış aparılıb
Ə. Orucov qanunsuz tikinti aparmaq ittihamı ilə saxlanılıb
İstintaq müddətini həbsdə keçirir
Kanal 11 İnternet Televiziyası
Kanlın rəhbəri Teymur Kərimov saxlanılıb
Ona qarşı hədə-qorxu ilə tələb etmə ittihamı irəli sürülüb
İstintaq müddətini həbsdə keçirir
Mərkəzi Asia ölkəsi VS Cənubi Qafqaz ölkəsi
Qırğızıstan
3 mediaya təzyiq
11 jurnalist həbsdə
1 medianın ofisi bağlanıb
İttihamlar: kütləvi iğtişaşa çağırış, müharibə təbliğatı
Gözlənilən həbs müddəti: 3-8 il
Mətbuat Azadlığı İndeksində yeri: 122
Azərbaycan
4 mediaya təzyiq
10 media nümayəndəsi həbsdə
2 medianın ofisi bağlanıb
İttihamlar: qaçaqmalçılıq, hədə-qorxu ilə tələb etmə, qanunsuz tikinti
Gözlənilən həbs müddəti: 5-12 il
Mətbuat Azadlığı İndeksində yeri: 151
