Azərbaycanda son 5 gün ərzində 12 qadın öz ailə üzvü olan kişi tərəfindən ölümcül döyülüb və öldürülüb. Onların arasında üzərindən avtomobil sürülərək keçilən, beyzbol dəyənəyi ilə döyülən və uşaqlarının gözü qarşısında 20 bıçaq zərbəsi alaraq ölən qadınlar var. Azərbaycan bu problemi əhatə və Avropa Şurasının hazırladığı “İstanbul Konvensiyası”nı hələ də ratifikasiya etməyib. Amma Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi, eləcə də çoxlu sayda QHT bu sahədə fəaliyyət göstərir. Mikroskop adıçəkilən komitənin rəsmisindən soruşub ki, qadınların ailə üzvləri tərəfindən şiddətlə üzləşməsi halları ilə bağlı nə iş görürlər?
Sualları Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin İnformasiya və Analitik Araşdırmalar şöbəsinin müdiri Elgün Səfərov cavablandırıb.
1
Komitə hansı qabaqlayıcı tədbirlər görüb?
Həm dövlət komitəsinin əsasnaməsinə, həm də milli qanunvericiliyə əsasən preventiv tədbirlər mütəmadi keçirilir. Təkcə dövlət komitəsi yox, 11-ə yaxın dövlət qurumu – Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Daxili İşlər Nazirliyi, yerli icra hakimiyyətləri və digər qurumlar bu sahədə fəaliyyət göstərir.
Eyni zamanda yerli icra hakimiyyətlərinin nəzdində 2015-ci ildə monitorinq komissiyası yaradılıb və koordinasiyanın gücləndirilməsi üçün yenilənib. Bundan başqa Daxili İşlər Nazirliyi və yerli icra hakimiyyəti nümayəndləri zorakılıq baş vermiş ailələrdə siyahıyalınma aparıb.
İşlər mütəmadi davam etdirilsə də, təəssüf ki, tək Azərbaycanda deyil, dünyada heç bir ölkədə məişət zorakılığının tam şəkildə qabağının alınması indiyə qədər mümkün olmayıb. Buna baxmayaraq Azərbaycanda təkmilləşmə prosesləri keçirilir. Çox təəsüflər olsun ki son illərdə istədiyimiz nəticəni ala bilməmişik. Amma QHT-lərin tərkibində olan sığınacaqlara dəstək verilib, 10 sığınacağa maliyyə ayrılıb.
Göygöldəki regional mərkəzdə qaynar xətt yaradılıb, orada məişət zorakılığı və uşaqlara qarşı zorakılıq ümumiləşdirilir. Eyni zamanda ayrı-ayrı QHT-lərin qaynar xətti var.
2
Komitə daha effektiv nəticə əldə olunması üçün nələr təklif edir?
Ailədaxili şiddətə məruz qalan qadınlar üçün dövlət sığınacağının yaradılması çox vacib mexanizmlərdən biridir. Bu mexanizm hakimə, hüquq-mühafizə orqanlarına verdiyi qərarda qurbanın müdafiə edilməsinə dəstək olur. Bu sığınacağın yaradılması ilə bağlı qanun 2010-cu ildə qəbul edilsə də hələ də yaradılmayıb. Uşaqlar üçün artıq yaradılıb, amma bütün məişət zorakılığı qurbanları üçün yoxdur. Yaradılmamasının səbəbi isə vəsaitin ayrılmaması ilə bağlıdır.
Biz ildə rəsmi şəkildə 800-850 cinayət və inzibati iş barədə məlumatlar təqdim edirik.
Qeyri-rəsmi rəqəmlər isə bundan çoxdur.
Azərbaycanda #QadınOlmaq pic.twitter.com/kFALtgBmwe
— Mikroskop Media (@MikroskopMedia) October 10, 2019
Bunun da səbəbi odur ki, məişət zorakılığı latent qanun pozuntusudur. Yəni, qurban ya da onun qohumu müraciət etməsə, bu pozuntu gizli qalır. Ona görə də bu problemlə bağlı tam şəkildə qeydiyyata alınma mümkün olmur. Çox vaxt qurbanlar ailədaili zorakılıqla bağlı şikayət etmək istəmir və bu zorakılıq da təkrarlanır. Buna baxmayaraq qeydiyyata alınma prosesi çox vaxt aparır və bizdə onlayn məlumat bankı sistemi yaradılıb. Bu il çərçivəsində şimal-qərb zonasına – Quba, Qusar, Xaçmaz, Xudatı əhatə edən elektron açarlar da paylanıb. Bu da məlumatın təcili şəkildə çatdırılmasına imkan verir.
Ailə psixoloqu, ailə sosial işçiləri, ailə hüquqşünasları ehtiyac olan sayda deyil və bütün işləri əhatə etmir. Onların sayı artırılmalıdır.
Bir problem də fiziki zorakılqla bağlı Cinayət Məcəlləsində xüsusi maddə yoxdur. İnzibati Xətalar Məcəlləsində psixi və iqtisadi zorakılıq faktı ilə bağlı 300-500 manat cərimə tətbiq edilib. Amma fiziki zorakılıqla bağlı döymə, sağlamlığa yüngül və ya orta xəsarət yetirmə maddəsi ilə təqdim edilir. Amma birgə yaşayan şəxsin ailə üzvünə zorakılıq törətməsi barədə ağırlaşdırıcı hallar təqdim edilməlidir. Bunlar nəzərə alınmalıdır.
Dövlət komitəsinin 11 regionda təmsilçiliyi var, orada psixoloq, sosial işçi ilkin yardım göstərir, amma mərkəzlərin sayı çoxalmaldıır. Ehtiyac olan qədər kadr potensialı yoxdur. Bu məsələyə diqqət ayrılmaldır, çünki ölüm hallarının qarşısının alınması üçün vacib amildir.
3
Komitənin indiyə qədər gördüyü işlər hansı nəticəni verib?
Nümunə üçün uşaq nikahlarını 2012-ci illə 2019-cu ili müqayisə etsək, onların sayı 10 dəfə azalıb.
Minlərlə məişət zorakılığı və boşanma hallarının qarşısı alınıb. Bəlkə də çoxdur, bunlar təxmini rəqəmlərdir. Boşanma faktları ilə bağlı bizə müraciətlər olub, psixoloq və hüquqşünas cəlb etmişik.
