İsveçli yeniyetmə Qreta Tunberq son bir ildir ki, haqqında ən çox danışılan aktivistlərdən biridir. İsveç parlamenti qarşısında aksiya edən 16 yaşlı fəal kimdir? Nə istəyir? Bu fəaliyyətinə necə başlayıb?
1
Qreta kimdir, haralıdır, valideynləri kimdir?
Qreta Tintin Elyanora Ernman Tunberq 2003-cü ildə İsveçdə doğulub. Onun anası opera müğənnisi Malena Ernman, atası isə aktyor Svante Tunberqdir. Aktivistin babası da sənət adamıdır, Olof Tunberq aktyor və rejissordur.
Dörd il əvvəl Qretaya autizmin bir forması olan Asperger sindromu diaqnozu qoyulub. Onun həm də selektiv mutizm xəstəliyi var. Yəni, o, ehtiyac yaranmadıqca danışmır.
Asperger sindromu nədir?
Autizmin bir forması hesab olunan Asperger sindromunun əsas xüsusiyyətlərindən biri bu şəxslərin dar və xüsusi maraq dairələrinin olmağıdır. Onlara maraqlı olan mövzu ilə bağlı hətta tam başa düşmədən də onla bağlı saysız-hesabsız detallı məlumat topalaya bilərlər.
Bundan başqa Asperger sindromlu şəxslər sevimli mövzuları haqqında bir tərəfli, uzun çıxışlar edə bilər və empatiya hissi zəif olduğundan bu çıxışdan kimlərinsə sıxıldığını belə hiss etməyə bilərlər. Bu reaksiya da bəzən onların başqalarının hisslərinə əhəmiyyət verməməkləri və həssas olmamaqları kimi qəbul olunur.
Araşdırmaya görə bu sindromu olan şəxslər şiddətə və cinayət törətməyə meyilli olmur.
Fərqli olmaq hədiyyədir. Bu mənə imkan verir ki, bəzi şeylərə kənardan baxım. Mən yalana asanlıqla düşmürəm. Mən hamı kimi olsaydım iqlim dəyişikliyinə etiraz etmək üçün məktəbdə tətil etməzdim – Qreta BBC-ə müsahibəsində deyib.
2
Neçə ildir aktivistdir, necə başlayıb?
İqlim dəyişikliyi, qlobal istiləşməyə etiraz edən Qretanın fəaliyyətinin ilkin mərhələsi “İqlim üçün məktəb tətili”dir. O, keçən il avqust ayında məktəbə getməkdən imtina edərək İsveç Parlamenti qarşısında tətilə başlayıb. 2019-cu il martın 15-də 112 ölkədən təxminən 1 milyon 400 min şagird bu aksiyaya qoşulub.
Tətillərlə yanaşı Qreta bir çox etiraz aksiyası və beynəlxalq tədbirlərdə iştirak edib.
Sonuncu dəfə isə o bir neçə gün əvvəl ABŞ-da BMT-nin sammitində çıxış etmək üçün Birləşmiş Krallıqdan gəmi ilə yola düşüb. Ətraf mühiti qorumaq üçün tualetsiz və vanna otaqsız gəmi ilə səfərə çıxan Qretanı atası Svante müşayiət edir və o, iki həftə yol gedəcək. Malizia II havaya karbon buraxmır. Gəmidə naviqasiya və rabitə üçün günəş enerjisindən, hərəkət üçün isə küləkdən istifadə olunur.
Yeri gəlmişkən: Almaniyanın TAZ media orqanının araşdırmasına görə, iqlim dəyişikliyi fəalını Birləşmiş Krallıqdan Atlantik okeanı vasitəsilə ABŞ-a aparacaq gəminin şəxsi heyəti onu geri qaytarmaq üçün Nyu-Yorka təyyarə ilə gedəcəklər. Medianın araşdırmasına görə, bunun üçün 4 uçuş lazım olacaq. Qreta özü isə bununla bağlı hələlik heç bir açıqlama verməyib.
3
Tələbləri nədir, indiyə qədər hansı işləri görüb?
Tələb edir ki, ölkələr Paris İqlim Sazişinə riayət etsin və onun tələblərini yerinə yetirsin. O, xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrə çağırış edir. Çünki Qreta düşünür ki, inkişaf etmiş ölkələr dəyişikliyi reallaşdırsa, kasıb ölkələrin də iqlim dəyişikliyi ilə mübarizəsi asanlaşacaq.
Paris İqlim Sazişi nədir?
Paris İqlim Sazişi 2015-ci ildə Fransanın Paris şəhərində BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyası ilə bağlı tərəflərin imzaladığı sazişdir. Bu saziş qlobal istiləşmənin 2°C-dən, hətta 1.5 dərəcədən az olmağı təmin etməyi nəzərdə tutur.
Qreta həm də fəaliyyəti ilə siyasətçilərin diqqətini cəlb edib onların iqlim dəyişikliyi probleminə daha ciddi yanaşmağını tələb edir.
Tunberq bu tələblərini bir çox beynəlxalq platformada səsləndirib və hesab edir ki, iqlim dəyişikliyə bağlı həyəcan təbili çalmaq və hərəkətə keçmək lazımdır.
Nələr edib:
Brüsseldə Avropa Parlamentinin çölündə “İqlim dəyişikliyi üçün ayağa qalx” nümayişində iştirak edib
2018-ci ildə Londonda oxşar aksiyaya qatılıb
2018-ci ilin noyabrında TedxStockholm-da çıxış edib
2018-ci il dekabrın 4-də BMT COP24 iqlim dəyişikliyi sammitində çıxış edib
2019-cu il yanvarın 23-də Davos İqtisadi Forumunda iştirak edib və orada çıxış edib
Daha bir neçə aksiyada və Avropa Parlamentində çıxış edib. Parlamentiləri tənqid edib ki, üç fövqəladə toplantının hamısı Brexitlə bağlıdır, amma iqlim dəyişikliyi ilə bağlı zirvə yoxdur.
Ətraf mühiti qorumaq üçün veqan olan Q.Tunberq ailəsini məcbur edib ki, ət yeməkdən imtina etsinlər. O, buna valideynlərini onların özlərini günahkar hiss etməyə məcbur etməklə nail olduğunu deyir:
Mən davamlı olaraq dedim ki, onlar bizim gələcəyimizi oğurlayır.
Ailəsi Qretaya görə təkcə ət yeməkdən yox, eyni zamanda təyyarə ilə səyahətdən də imtina edib. Buna görə onun opera müğənnisi olan anası beynəlxalq kariyerasından imtina edib. Dünyanın bir çox ölkələrində çıxış üçün mütəmadi dəvət edilən Qreta özü də təyyarə ilə səfərə çıxmır.
5
Onun fəaliyyəti haqqında rəylər nədir?
Onun fəaliyyətini dəstəkləyən, bu yeniyetməyə heyran olan minlərlə insan var. Amma təbii ki, hamı onlarla eyni fikirdə deyil. İqlim dəyişikliyinə şübhə ilə yanaşanlar, eləcə də onun fəaliyyətini səmərəli hesab etməyənlər bu yeniyetmə ilə bağlı tənqidi fikirdədir.
“New York Times” qəzetinin dərc etdiyi müəllif yazısında Kristofer Koldvel yazır ki, əvvəlcə necə bir sivilizasiya və nə qədər mürəkkəb texnologiya lazım olduğunu müəyyən etmək lazımdır.
8 milyard insanın yaşadığı planetdə enerji sərfiyyatı tələb edən təkcə toylar deyil. Eləcə də yemək. Eləcə də içməli su. Eləcə də rabitə.
İqlim dəyişikliyi aktivistinin kifayət qədər çox tərəfdarı var və əksər ölkələrdə Yaşıllar Partiyaları onu dəstəkləyir. Amma eyni zamanda çıxış üçün dəvət olunduğu bəzi yerlərdə etirazla və sərt tənqidlə üzləşir.
Məsələn, bu ilin iyulunda Fransa Parlamentində çıxış üçün dəvət olunan Qreta bu ölkənin mühafizəkar respublikaçılarının tənqidi ilə qarşılanıb. Parlamentin üzvü Quylaume Lariv deyib ki, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmaq üçün onların apokaliptik qurulara yox, elmi tərəqqi və siyasi cəsarətə ehtiyacı var.
Qretanı tənqid edənlərin bir qismi isə düşünür ki, o valideynləri tərəfindən manipulyasiya edilib və danışdıqları haqqında əslində heç bir fikri yoxdur və çox sadə həll yolları təklif edir.
