Rusiya prezidenti Vladimir Putin Dağlıq Qarabağdakı vəziyyətlə bağlı noyabrın 17-də “Rossiya 24” kanalına müsahibə verib. Prezident Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, üç ölkə arasındakı bəyanatın icrası, Rusiya sülhməramlıları, Türkiyənin münaqişədəki rolu və digər məsələlər barədə danışıb.
Mikroskop Media müsahibədən əsas çıxarışları təqdim edir:
Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasındakı bəyanatın icrası barədə
Əsas məsələ bölgədə qan tökülməsinin qarşısını almaq idi və bu alındı. Əvvəl dediyim kimi, 4 mindən çox insan ölüb, mən daha çox olduğunu düşünürəm. On minlərlə insan yaralanıb, şikəst olub. Baxın, bu, film deyil. Bu, hansısa insanların, ailələrin həyatdında baş verən bir faciədir.
Münaqişənin başlanma tarixçəsi haqqında
Nələrin baş verdiyini anlamaq üçün tarixə qayıtmalıyıq. Bütün bunların hələ 1988-ci ildə Azərbaycanın Sumqayıt şəhərində etnik qarşıdurmalardan sonra başladığını xatırlatmaq məcburiyyətindəyəm. Sonra dinc erməni əhalisi əziyyət çəkdi və beləcə bu hadisələr Dağlıq Qarabağa sıçradı. Sovet İttifaqının o zamankı rəhbərliyi hadisələrə lazımi reaksiya vermədi. Burada tərəf tutmaq istəmirəm, kimin günahkar olduğunu demək mümkün deyil, amma qayda-qanun yaratmaq lazım idi, xalqı, mülki əhalini qorumaq lazım idi. Bu edilmədi. Nəticədə ermənilər silaha əl atdılar.
Dağlıq Qarabağın statusu nədir?
Dağlıq Qarabağın yekun statusu tənzimlənməyib. Biz razılığa gəlmişik ki, bu gün üçün status-kvonu, mövcud vəziyyəti saxlayırıq. Sonrası nə olacaq – bunu gələcəkdə gələcək rəhbərlər, prosesin gələcək iştirakçıları həll edəcəklər. Əgər Ermənistan və Azərbaycan arasında münasibətlərin bərpası, münaqişə bölgəsindəki əhali üçün normal həyat şəraiti yaradılarsa, bu, Qarabağın statusunun müəyyənləşməsi üçün də şərait yaradar.
Rusiya sülhməramlılarının rolu barədə
Bölgədə Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirilməsi Dağlıq Qarabağda qan tökülməsinin qarşısını alıb.
Münaqişədə Türkiyənin rolu haqqında
Türkiyə tərəfi birtərəfli qaydada Azərbaycanı dəstəkləyir. Onlar bunu heç vaxt gizlətməyib. Bütün bunlar beynəlxalq qanunların pozulmaması ilə baş verir. Beynəlxalq hüquq mənasında burada nə demək olar? Azərbaycan özünün hesab etdiyi və elə dünya birliyinin də onunku hesab etdiyi əraziləri qaytarırdı. Bu işdə isə o özünə ona köməklik göstərən istənilən müttəfiqi seçə bilərdi.
Türkiyə sülhməramlıları barədə
Burada qıcıqlandırıcı faktorlar var və bunlardan biri də 1915-ci ildə Osmanlı imperiyasında baş vermiş qanlı hadisələrdir. Söhbət soyqırımın tanınıb-tanınmamasından getmir, bəzi ölkələr bu hadisələri soyqırım kimi tanımayıb, Rusiya da daxil, bir başqaları soyqırımı tanıyıb. Amma erməni tərəfini təmas xəttində türk əsgərinin olması ilə qıcıqlandırmaq nəyə lazımdır? Mənə belə gəlir ki, bunu prezident Ərdoğan da yaxşı başa düşürdü. Buna görə də biz razılaşdıq ki, Türkiyə Azərbaycanın tərəfində atəşkəsə nəzarət edəcək. Biz bu işi Türkiyə ilə birgə görəcəyik.
Münaqişənin müharibəsiz həlli nə qədər mümkün idi?
Əgər hələ 2013-cü ildə razılaşdırılmış tənzimləmə prinsipləri həyata keçirilsəydi, müharibə baş verməyə bilərdi. Təəssüf ki, bir tərəfdən və ya digər tərəfdən aşa bilmədiyimiz əngəllər ortaya çıxdı. Nəticədə, məsələ qanlı, silahlı bir toqquşmaya çevrildi.
Şuşa şəhərinin Azərbaycana qaytarılması haqqında
Bu müharibəyə qədər Şuşanın qaytarılması məsələsi qoyulmamışdı. Oktyabrın 19-20-də mənim prezident İlham Əliyev və Baş nazir Paşinyanla bir neçə telefon danışığım olub. Ümumilikdə mən prezident Əliyevi inandıra bildim ki, hərbi əməliyyatları dayandırmaq olar, amma onun tərəfindən mütləq şərt bu oldu ki, qaçqınlar qayıtsın, o cümlədən Şuşa şəhərinə. Paşinyan isə gözlənilməz halda bu şərti qəbul etmədi. Baş nazir mənə birbaşa dedi ki, bunu Ermənistan və Qarabağın maraqlarına təhdid kimi görür. İndi bu təhlükənin nədən ibarət olduğunu həqiqətən anlamıram.
Nikol Paşinyanın Ermənistana xəyanət etməsi ittihamları barədə
Baş nazir mənə dedi: “Biz axıra qədər döyüşəcəyik”. Buna görə də, ona qarşı xəyanət ittihamlarının heç bir əsası yoxdur. Doğru və ya səhv olması başqa məsələdir, amma burada hər hansı bir xəyanətdən söhbət gedə bilməz.
Qarabağa qayıdan ermənilərin təhlükəsizliyi haqqında
Bu çox vacib və həssas bir məsələdir. Hər iki tərəfdən qayıdan qaçqınların əsl təhlükəsizliyi barədə düşünmək lazımdır, bu missiya rus sülhməramlılarına həvalə olunub.
Noyabrın 9-dakı birgə bəyanat necə imzalanıb?
Mən deyərdim ki, bu çox ağır proses olub, bütün tərəflər üçün. Bu nəticəyə üç tərəfli məsləhətləşmələr əsasında gəlinib. Əslində mən hər iki liderlə danışıb onların mətnlə bağlı tələblərini, şikayətlərini dinləyərək, b digər tərəflə bağlı düzəlişlər edib və ilk növbədə vəziyyətin digər tərəfdaşlar üçün nə qədər qəbuledilən olduğunu müzakirə etməklə vasitəçi olmaq məcburiyyətində qaldım. Faktiki olaraq isə bu, bərabər və üçtərəfli iş idi. Hər şey də həmin gün baş tutub.
Rusiya-Türkiyə birgə monitorinq mərkəzinin yeri barədə
Görünür, bu, Azərbaycanın suveren ərazisində olacaq və Azərbaycan onun harada yerləşdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul etməkdə müstəqildir
Ermənistanın münaqişədə tək qoyulması iddiaları barədə
Moskva Yerevan qarşısında özünün bütün müttəfiqlik öhdəliklərinə əməl edib və baş nazir Nikol Paşinyan buna görə Rusiyaya dəfələrlə təşəkkürünü bildirib.
Ermənistan razılaşmadan imtina etsə, nə baş verər?
Bu, Ermənistan üçün intihar olardı. Paşinyan üçtərəfli bəyanatımızı imzalayarkən əsl mənzərəni, həqiqi vəziyyəti nəzərə alıb. Əlbəttə ki, əldə olunan razılaşmalara riayət edib-etməmək hər iki tərəfin öz işidir, amma bir daha təkrar edirəm, bu böyük bir səhv olardı. Ümid edirəm ki, bu baş verməz.
