İranda sentybarın 16-dan etibarən qadınlar baş örtüyü əleyhinə aksiyalar keçirir və etiraz əlaməti olaraq hicablarını yandırıb, saçlarını kəsirlər. Gecə saatlarından başlayaraq davam edən etirazlar paytaxt Tehranla yanaşı, Məşhəd, Təbriz, Rəşt, İsfahan və Şirazda davam edib. Etirazlara nə səbəb olub? Aksiya iştirakçılarına qarşı hansı təzyiqlər olub? İzah edirik!
Etiraz aksiyalarının səbəbi nədir?
Hazırda İranın bir neçə şəhərində davam edən aksiyalar 22 yaşlı Məhsa Əmininin polis idarəsində vəziyyətinin pisləşməsi və daha sonra ölməsindən sonra başlayıb.
Qohumlarına baş çəkmək üçün Kürdüstandan Tehrana gedən Məhsa Əmini sentyabrın 13-də saxlanılıb. Qardaşı Kiaraşla birlikdə şəhərdə gəzən Məhsanı “əxlaq polisi” baş örtüyünü düzgün geyinməməkdə ittiham edib. Polis əməkdaşları Məhsanı zorla maşına mindirib və onlarla başqa qadının saxlanıldığı Vozara prospektindəki polis bölməsinə aparıb. Qardaşına isə bir saatlıq “tərbiyə dərsi” veriləndən sonra sonra gənc qızın buraxılacağını vəd ediblər.
Hadisə şahidlərinin sözlərinə görə, Məhsa küçədə saxlanılan zaman”əxlaq polisi” əməkdaşları Əmininin başını maşına vurub, onu dəyənəklə döyüblər. Daha sonra bölməyə aparılan Əmini Əxlaq Polis İdarəsindən ağır xəsarətlərlə birbaşa Tehranın Kəsra xəstəxanasına çatdırılıb. Ailə üzvləri bildirib ki, Məhsa polis idarəsində döyülüb, burnu sınıb və ayaqları əzilib.
Gənc qızın ölümü ilə bağlı rəsmi qurumlar nə deyir?
Hüquq-mühafizə orqanları gənc qıza işgəncə verildiyini təkzib edib və onun infarkt keçirdiyinə görə xəstəxanaya aparıldığını bildiriblər. 3 gün xəstəxanada koma vəziyyətində qalan Məhsa sentyabrın 16-da vəfat edib. Əmininin yaxınlarının dediyinə görə, onun ürəyində heç vaxt problem olmayıb və ailə üzvlərinə dəfndən əvvəl cəsədi görməyə icazə verilməyib.
Aksiyalar necə başladı?
Sentyabrın 17-də Məhsan doğulduğu Saqqız şəhərində dəfn edilərkən yüzlərlə insan etiraz aksiyasına çıxıb. Onunla vidalaşmağa gələn qadınlar həmrəylik əlaməti olaraq başlarındakı örtükləri çıxarıblar. Bundan sonra aksiyaların əhatə dairəsi genişlənərək Tehran, Məşhəd, Təbriz, Rəşt, İsfahan, Şiraz və digər şəhərlərə yayılıb. Günlərdir küçələrə axın edən etirazçılar polis zorakılığına, İran hakimiyyətinin addımlarına etiraz edirlər. Onların hökumətdən əsas tələbi Məhsanın ölümünün ədalətli şəkildə araşdırılmasıdır.
Sosial şəbəkələrdə yayılan bəzi görüntülərdən məlum olub ki, aksiya iştirakçıları İranın ali dini lideri Ayətullah Əli Xameneyini nəzərdə tutaraq “Diktatora ölüm” şüarı səsləndiriblər.
Etirazlarla bağlı beynəlxalq ictimaiyyətin reaksiyası nə olub?
BMT-nin İnsan Haqları üzrə Ali Komissarının səlahiyyətlərini icra edən Nada əl-Naşif hadisə şahidlərinin sözlərinə, yayılan xəbərlərə istinad edərək Əminin döyülmə faktını pisləyib:
Məhsa Əmininin faciəli ölümü, işgəncə və pis rəftar iddiaları müstəqil səlahiyyətli orqan tərəfindən dərhal, qərəzsiz və effektiv şəkildə araşdırılmalıdır. Bu, onun ailəsinin ədalət və həqiqətə çıxışını təmin edəcək.
deyə bildirib
Aksiyalarda polis və hökumət hansı addımları atıb?
Hüquq-mühafizə orqanları əməkdaşları etirazçılara qarşı gözyaşardıcı qazdan istifadə edib, onları dəyənəklərlə döyüblər. “Hengaw” İnsan Hüquqları Təşkilatının 21 sentyabra olan məlumatına görə, aksiyalar zamanı azı 7 nəfər öldürülüb, 450 nəfər isə xəsarət alıb. Lakin hökumət bununla bağlı açıqlama verməyib.
İranın hökumət mediası yazır ki, prezident İbrahim Rəisi Daxili İşlər Nazirliyinə gənc qızın ölüm səbəbinin araşdırılması barədə tapşırıq verib və başsağlığı vermək üçün Əmininin ailəsinə zəng edib.
Mediada yayılan digər məlumata görə, Ali dini lider Ayətullah Əli Xameneyinin köməkçisi bazar ertəsi Əmininin ailəsinə baş çəkib. O, Əmini ailəsinə “bütün qurumlar pozulmuş hüquqları qorumaq üçün hərəkətə keçəcək” vədini verib.
Hökumət hazırda ölkədə davam edən etiraz aksiyalarında xaricdən gələn müxalifəti günahlandırır və hesab edir ki, həmin qüvvələr iğtişaşları alovlandırmaq üçün Məhsanın ölümündən istifadə edirlər.
